Wierzba - siedziba czartów i diabłów

Wierzbo ty moja, którą wiek on stary
Mianem przyodział najpiękniejszej wiary
Przeto, że pierwsza u wiejskiego płotu
Pękasz na powiew ciepłych dni powrotu

Teofil Lenartowicz, Na wierzbę

Wierzba, Salix, jest rodzajem obejmującym ponad 300 gatunków drzew i krzewów. W Polsce rośnie 28 gatunków wierzb i niezliczona liczba odmian, hybryd i mieszańców, porastających miedze, pola, obejścia domostw, lasy i miasta. Najczęściej spotykana jest wierzba biała, dorastająca do 25 metrów wysokości. Częściej jednak kojarzona i widziana jest jako ogłowiony pień z szaloną „fryzurą”, wytworzoną przez bujnie rosnące we wszystkie strony witki. Na wsiach bowiem konarami i gałęziami wierzby palono w piecach - ponoć nie ma smaczniejszego i bardziej rumianego pieczywa, jak chleb upieczony w piecu opalanym suszoną wierzbiną. Popularną i bardzo lubianą odmianą wierzby białej jest wierzba płacząca, której długie pędy i szumiące listki przywołują nostalgiczne skojarzenia, a jej niska korona bywa zaproszeniem do długich, romantycznych spotkań.

Pozostałe, powszechnie występujące gatunki wierzb to wierzba purpurowa, krucha, iwa, rokita… Nie sposób o każdej z nich opowiedzieć szczegółowo, gdyż każda jest interesująca i ma wiele zastosowań. Dość ogólnie powiedzieć, że wierzby otaczano od wieków o ile nie czcią, to na pewno szacunkiem, a czasem i lękiem.

Podobnie jak jesiony czy buki, wierzby uważane były za drzewa sprzyjające płodności – z tym, że pod ich korony nie tylko spędzano zwierzęta. Do wierzby bowiem zwracały się z prośbami, zaklęciami i zabobonnymi rytuałami także i kobiety mające trudności z zajściem w ciążę. Stroiły wierzby kwiatami i ozdobami, wyśpiewywały zaklęcia. W Rumunii, gdy panny okazywały się brzemienne, a pana młodego jakoś nie było widać (hańba!), najstarsze baby ze wsi prowadziły je pod wierzby płaczące i dokonywały zaślubin ciężarnej… z wierzbą. Pleciono wówczas dziewczętom warkocze niewieście (specjalne, inne niż dziewczęce!), wkładano im na głowy chustki i, obchodząc je dookoła, trzy razy powtarzano zaklęcie:

Służebnico Pańska, poślub tę wierzbę!

I już. Dziewczę odzyskiwało dobre imię, dzieciątko nie było już bękartem i wszystko było znowu w porządku. Pokłosie związków wierzby z płodnością jest widoczne do dzisiaj nawet w chrześcijaństwie – przecież palmy, święcone tydzień przez Wielkanocą, mają zapewniać dostatek, zdrowie i płodność, a niektórzy nadal połykają bazie (wierząc, że dają zdrowie i siłę). Paradoksalnie – skoro już o płodności mowa - św. Metody twierdził, że kwiaty wierzby zalane wodą stanowią świetny środek antykoncepcyjny. Ponoć taki napar gasił wszelkie seksualne podniety!

Jakby tych paradoksów było mało, wierzba symbolizuje również zmartwychwstanie, bowiem jako pierwsza pokrywa się na wiosnę soczystymi, zielonymi liśćmi i puszystymi baziami, przez co stanowi niezaprzeczalny dowód na to, że nadchodzi wiosna.

U Słowian wierzby były mieszkaniami diabłów – to w dziuplach starych wierzb siedziały m.in. Napaśnik i Frant, diabły nocne, które lubiły psocić, obrywać koniom podkowy i uszkadzać dyszle wozów, a także diabły dzienne – Niecnooki i Pokuśnik, które z kolei wodziły naiwnych na pokuszenie (zwykle odwodziły nieszczęśników wprost z drogi do kościoła). W wierzbie mieszkał też najsłynniejszy diabeł Rokita, szef czarownic. Z tym ostatnim historia jest o tyle ciekawa, że ponoć wcale nie mieszkał w wierzbie, a się w niej kochał. I to w starej, powykręcanej i suchej! Doprawdy, dziwne mają czorty upodobania…

Przywiązanie wierzb do diabłów (czy też diabłów do wierzba… pokutowało przez długie lata. Do dzisiaj istnieje polskie przysłowie:

śmieje się jak diabeł w suchej wierzbie

Szarlatani i wędrowni handlarze skwapliwie z przesądów korzystali, sprzedając bazie, gałęzie czy huby wierzbowe rzekomo z nakazu sił tajemnych. Szamani i znachorzy z kolei polecali okrążenia dookoła wierzby na malarię, napary z kory wierzbowej na wszelakie bóle i dolegliwości (łącznie z reumatyzmem i biegunką), a gdy łączono je ze spluwaniem za lewe ramię lub zaklęciami to działały jeszcze lepiej. Na pogrzebach pito herbatę wierzbową, która działała podobnie jak piwko czy wódka.

Stosunkowo niewiele nazw miejscowości w Polsce pochodzi od wierzby (Marszałek podaje 60, łącznie z nazwami pochodzącymi od określeń zwyczajowych, jak łoza czy iwa). Zastosowań jednak wierzba ma wiele! Począwszy od wspomnianych już właściwości leczniczych, jest też ważną rośliną miododajną i użytkową. Jej pędy są elastyczne i trwałe, toteż stosowane są w wikliniarstwie, koszykarstwie i rękodzielnictwie. Kilka z jej odmian stanowi surowiec stricte energetyczny, zaś inne, porastając wilgotne, czasem i zalewowe tereny, wpływają na regulację stosunków wodnych. A i również stanowią symbol odrodzenia i wiosny, który z radością witamy po długiej, wyczerpującej zimie.

Autorką tekstu jest Paulina J. Król - leśnik edukator

Hania:

Drewno wierzbowe od dawna pojawia się w moich pracach. Pod wpływem żywicy nabiera niemalże bursztynowego koloru. Wierzbowa biżuterię często wybierana jest przez klientów ze Stanów Zjednoczonych na prezent na 9-tą rocznicę ślubu, jako symbol harmonii w relacjach.

Od teraz możesz mieć swój wierzbowy talizman zawsze przy sobie, w postaci drewnianych sztyftów lub kolczyków wiszących.