Olsza
Po co olchy te wyrosły?
Ledwo na nie wiatry dmuchną,
A już z olch się robi próchno!

Jan Brzechwa, Poszła w las nauka

Olcha, olsza, olszyna – to ciekawe drzewo o krwistoczerwonym drewnie ma wiele nazw i obejmuje około 50 podgatunków drzew i krzewów. W Polsce spotkamy trzy – olszę czarną, najbardziej pospolitą, olszę szarą i rzadką olszę zieloną. Olsza czarna ma prawie czarny pień i spękaną korę; rośnie najchętniej w miejscach okresowo zalewanych. Jesienią z drzewa opadają zielone lub brzydko sczerniałe, ponure liście. Olsza czarna nie jest drzewem nastrajającym optymistycznie.

Olsza ma jedną, ciekawą (i uwielbianą przez dzieci) cechę – jej kwiaty, puszyste kotki, pojawiające się po pierwszych powiewach wiosny, po przekwitnięciu stają się zdrewniałymi szyszkami. Owocem olchy jest orzeszek, lubiany zwłaszcza przez ptaki.

Olsza czarna rośnie powoli i jest wrażliwa na suszę. Nie dożywa bardzo sędziwego wieku – ot, zwykle do 100 lat. Jej maksymalna wysokość oscyluje w okolicy 25 metrów. Drewno olchy jest lekkie i miękkie, a mokre – zwłaszcza zaraz po ścięciu – przybiera rdzawoczerwoną barwę, która później jaśnieje. Przywodzi to na myśl krwawienie i szczególnie mocno odznacza się w czasie zimowych wycinek – zresztą z uwagi na jej upodobanie do terenów zalewowych znacznie łatwiej pilarzom dotrzeć do niej w czasie mrozów. Drewno jednak nie jest szczególnie cenne; z olszyny wyrabia się m.in. dyktę, używa się jej również jako opał. Z uwagi na jej „przyzwyczajenie” do wody drewno olchowe ma wytrzymałość godną budowli wodnych. Wykorzystuje się ją także w wyrobach tokarskich takich jak ołówki, szkatułki, przyrządy kreślarskie. Korę olchy stosuje się w farbiarstwie (barwi na czarny i brunatny kolor). Istniał niegdyś przesąd, że dzieci cygańskie są tak ciemne, ponieważ po narodzinach są zanurzane w wywarze z kory olszy (a po co? Chyba głównie po to, by je odróżnić od „nie – Cyganów”, a może także było to uznawane za chrzest z wody). Innym przesądem było kładzenie liści olchowych pod słomę tuż po zwiezieniu zboża w lecie. Miały odstraszać myszy.

Gałązki olszy

Drewno olchowe nadaje się do wędzenia, ponieważ mocno dymi i daje mięsu ładny kolor. Liście olszy stosowano na wrzody i do gojenia ran, zwłaszcza ropiejących.

Druga z naszych olch, olsza szara, jest nieco niższa od olszy czarnej (dorasta do 20 m wysokości), a czasami przybiera postać krzewu. Żyje zaledwie do pięćdziesięciu lat i jest znacznie rzadsza od swojej koleżanki – występuje głównie w Sudetach i Karpatach oraz w dolinach podkarpackich rzek. Z uwagi jednak na jej duże zdolności adaptacyjne, możemy ją czasem spotkać nawet na Pomorzu – nasiona, porwane przez nurt rzeczny, mogą się przemieszczać na znaczne odległości.

Ostatnia – i najrzadsza – olsza, to olsza zielona, zwana też kosą olchą. Ta zwyczajowa nazwa wynika z tego, iż zachowuje się całkiem podobnie do kosodrzewiny, tylko że porasta jedynie kilka stanowisk w Bieszczadach. To kilkumetrowy krzew rosnący w reglu górnym i wyżej, spełniający ważną rolę w zapobieganiu erozji.

Autorką tekstu jest Paulina J. Król - leśnik edukator

Hania:

Jeśli zaciekawiło Państwa drewno olszy, zapraszam do obejrzenia spinek mankietowych zrobionych z tego właśnie gatunku. Gałąź, z której stworzone zostały kolczyki przywieziona została z Olsztyna.